Hình luật và thể chế kinh tế thị trường

Đinh Thế Hưng (*)
Thứ Năm,  12/6/2014, 09:25 (GMT+7)
	Nếu thị trường thông thoáng trong giao lưu, Nhà nước phản xạ nhanh trong điều tiết hàng hóa và quản lý thì cơ hội để mua vét hàng hóa bán lại với giá cắt cổ không có cơ sở để tồn tại.   (TBKTSG) - Trong tất cả các bản án, dù kết tội các bị cáo bằng những chế tài nghiêm khắc, các cơ quan tư pháp đều không quên kiến nghị về việc hoàn thiện pháp luật, chấn chỉnh quản lý trong lĩnh vực kinh tế. Tội phạm và tội phạm kinh tế có nhiều nguyên nhân nhưng đừng để thể chế và luật pháp đẻ ra tội phạm. Bên cạnh Hiến pháp, hệ thống pháp luật về kinh tế, pháp luật hình sự cũng cần có sự điều chỉnh để phù hợp trong lộ trình xây dựng thể chế kinh tế thị trường. Hình luật tránh tạo bất an Thể chế kinh tế là trạng thái, trật tự được thiết lập bởi các quy tắc mà trong đó các hoạt động kinh tế vận hành. Không phải là tất cả nhưng luật pháp, bao gồm luật hình sự, đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập nên trạng thái, trật tự đó. Thể chế kinh tế sẽ ngột ngạt khi hình luật xuất hiện không đúng lúc, đúng chỗ. Trong thời đại văn minh, bất cứ thương nhân nào có lẽ cũng quan tâm tới việc đồng tiền bát gạo của mình sẽ được bảo vệ ra sao và khi đặt bút ký khế ước thì trường hợp nào bị bỏ tù. Sẽ là một thể chế kinh tế an toàn và lành mạnh nếu rành mạch được điều đó. Vừa ký vừa run là trạng thái tâm lý không đáng có trong kinh doanh. Nếu có run thì run vì cái khác. Luật hình sự có độ “phủ sóng” tới tất cả các lĩnh vực trong đó có lĩnh vực liên quan tới kinh tế như sở hữu, kinh doanh, phân phối, sử dụng nguồn tài nguyên... và cả hoạt động của nhân viên công quyền trong lĩnh vực này. Chính vì vậy, hình luật có tác động rất rộng đến thể chế kinh tế. Sau khi Nga bắt tỉ phú Khodorkovsky và một bản án gây tranh cãi được tuyên thì nhiều người nghi ngại môi trường kinh doanh đầy bất an của nền kinh tế chuyển đổi này. Khi một doanh nhân đi tù, thị trường tài chính có thể rúng động, sản xuất đình đốn, hàng ngàn người có nguy cơ mất việc làm... Thị trường sẽ khôi phục rất nhanh nếu cá nhân có hành vi vi phạm pháp luật. Sẽ là ngược lại nếu nó phản ánh sự bất định của thể chế. Hình luật canh giữ cho thể chế Số doanh nhân đi tù tăng lên có thể là thành tích của công tác đấu tranh phòng chống tội phạm nhưng chưa chắc là thước đo chất lượng của thể chế. Buôn lậu, trốn thuế, làm hàng giả, lừa đảo, cạnh tranh không lành mạnh... cũng như nhiều tội phạm khác trong lĩnh vực kinh tế tồn tại trong hình luật của rất nhiều quốc gia. Nhưng quy định về nó thế nào và trừng phạt nó ra sao thì không phải quốc gia nào cũng giống nhau. Có thể giải thích việc này từ góc độ quan niệm và sự vận hành thực tế của thể chế kinh tế từng quốc gia.  Từ khi đổi mới đến nay chúng ta đã có hai Bộ luật Hình sự. Sự thay thế bộ luật này bằng bộ luật kia phản ánh nhiều khía cạnh, trong đó có việc thay đổi các quy định về tội phạm và hình phạt để phù hợp với thể chế kinh tế mới. Hàng loạt những tội phạm hiện diện trong Bộ luật Hình sự 1986 phản ánh thể chế kinh tế cũ, mà nói ra những người trẻ tuổi có thể không tin, đã biến mất khỏi Bộ luật Hình sự 1999. Ví dụ như tội lạm sát gia súc, nôm na là giết trâu giết bò nhiều ảnh hưởng đến sức kéo trong nông nghiệp. Không đánh giá đúng sai nhưng rõ ràng tội phạm đó không có cơ sở tồn tại trong thể chế kinh tế thị trường với quy luật cung cầu. Hình luật tác động đến thể chế kinh tế chẳng qua là một biểu hiện can thiệp của nhà nước vào thị trường, nói rộng hơn là nhà nước nằm ở đâu trong thể chế kinh tế thị trường, cái mà lâu nay người ta vẫn tranh luận. Xét cho cùng đây là vấn đề của luật công và luật tư trong thể chế kinh tế. Hình luật tĩnh cần theo thể chế động Hình luật cần ổn định nhưng thể chế luôn bám theo sự năng động khó lường của thị trường. Tội cố ý làm trái các quy định về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng là tội phạm thú vị trong luật hình sự Việt Nam bởi người ta phải dựa vào các quy định về quản lý kinh tế trong các lĩnh vực khác nhau để định tội. Các quy định về quản lý kinh tế thì vô cùng đa dạng, phức tạp và thay đổi liên tục nhiều khi không theo kịp thực tế đời sống. Văn bản chồng văn bản, văn bản không rõ ràng, thậm chí có khoảng trống khiến cho người áp dụng pháp luật lúng túng và tranh cãi về sự mập mờ của tội danh nào đó là điều dễ hiểu. Từ đó, đặt ra cho hình luật yêu cầu cần quy định cụ thể các loại tội danh trong các lĩnh vực quan trọng của thị trường như thuế, ngân hàng, bảo hiểm, đất đai, chứng khoán, cạnh tranh. Bởi đối với các lĩnh vực này, hành vi phạm tội không chỉ xâm phạm lợi ích tư mà còn lợi ích công. Còn các lĩnh vực khác liên quan đến lợi ích tư như sở hữu, uy tín kinh doanh... mà quyền lực không cần can thiệp hoặc can thiệp ở mức độ quản lý, chấn chỉnh thì trả lại cho các chủ thể của thị trường tự định đoạt. Thể chế cần thông thoáng và sự thỏa thuận luật chơi được ưa thích hơn là sự can thiệp của công quyền, nhưng hình luật mang tính quyền lực nhà nước với sự trừng trị là thuộc tính. Chính vì vậy cần ưu tiên bảo vệ các chủ thể phi nhà nước khi chúng bị xâm hại bằng sự thỏa thuận và đền bù hơn là hình phạt. Hình luật chỉ ra tay bảo vệ khi có hành vi xâm phạm lợi ích và trật tự công hoặc dành cho người trong bộ máy công quyền gây ra. Hãy lấy roi vọt của thị trường thay cho hình phạt, lấy trừng phạt bằng kinh tế (phạt tiền) thay cho tước bỏ tự do. Đó là xu hướng của hình luật. Mở rộng hình phạt tiền và hạn chế phạt tù là phương án được nhiều người đề cập. Tội đầu cơ đang tồn tại trong Bộ luật Hình sự nhưng thực tế xử lý tội này không nhiều. Bởi lẽ, nếu thị trường thông thoáng trong giao lưu, Nhà nước phản xạ nhanh trong điều tiết hàng hóa và quản lý thì cơ hội để mua vét hàng hóa bán lại với giá cắt cổ không có cơ sở để tồn tại. Tội cho vay nặng lãi và tín dụng đen sẽ không có lý do xuất hiện khi hệ thống ngân hàng dồi dào thanh khoản, lãi suất hấp dẫn và có thủ tục dễ dàng cho người ta tiếp cận vốn... Từ đó cho thấy hình phạt không phải là cái duy nhất để hạn chế một tội phạm nào đó. Cái quan trọng vẫn là tiêu diệt những nền tảng tồn tại của tội phạm kinh tế. Đó chính là sự minh bạch, ổn định, “việc hình việc hộ phân minh” của thể chế kinh tế và vai trò điều tiết kinh tế vĩ mô của Nhà nước. (*) Viện Nhà nước và Pháp luật - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam

Principles of Economics

In the beginning there is Econ 101 that introduces students to the "Principles of Economics". Many introductory textbooks use this term in their title (see eg. the widely used books by Gregory Mankiw and by Frank & Bernake). There appear to exist several dozens of books with this title.

Not surprisingly, the meaning of the term "Principles of Economics" varies. There are two main concepts of "Principles":

• Economic Principles*, referring to the idea of "principles of economic life". Mankiw's list of 10 principles (below) is a good example of this notion. These are principles of how the economy works (or should work), hence, they refer to the economy or economic actors. They are thought to parallel the principles or laws in natural science.
• Principles of Economics, referring to the basic methods and concepts economists use when doing economics, hence to economic analysis. In this view the term "economics" refers to the discipline, not to the economy. This type of principles is often interwoven with the first type in the textbooks. Lists of principles of doing economics are harder to find. I propose such a list below in order to clarify the basic concepts that make up and shape the analysis and the thinking of economists.

*) Taken literally, the principles are not thought to be "economic" themselves --- though, of course, the employment of "economic principles" can often be economical.

Mankiw's "Ten Principles of Economics"

How People Make Decisions 

1 - People Face Tradeoffs. To get one thing, you have to give up something else. Making decisions requires trading off one goal against another.  

2 - The Cost of Something is What You Give Up to Get It. Decision-makers have to consider both the obvious and implicit costs of their actions.  

3 - Rational People Think at the Margin. A rational decision-maker takes action if and only if the marginal benefit of the action exceeds the marginal cost.  

4 - People Respond to Incentives. Behavior changes when costs or benefits change. 

How the Economy Works as A Whole

 5 - Trade Can Make Everyone Better Off. Trade allows each person to specialize in the activities he or she does best. By trading with others, people can buy a greater variety of goods or services.  

6 - Markets Are Usually a Good Way to Organize Economic Activity. Households and firms that interact in market economies act as if they are guided by an "invisible hand" that leads the market to allocate resources efficiently. The opposite of this is economic activity that is organized by a central planner within the government.  

7 - Governments Can Sometimes Improve Market Outcomes. When a market fails to allocate resources efficiently, the government can change the outcome through public policy. Examples are regulations against monopolies and pollution. 

How People Interact

8 - Country's Standard of Living Depends on Its Ability to Produce Goods and Services. Countries whose workers produce a large quantity of goods and services per unit of time enjoy a high standard of living. Similarly, as a nation's productivity grows, so does its average income
 
9 - Prices Rise When the Government Prints Too Much Money. When a government creates large quantities of the nation's money, the value of the money falls. As a result, prices increase, requiring more of the same money to buy goods and services.  

10 - Society Faces a Short-Run Tradeoff Between Inflation and Unemployment. Reducing inflation often causes a temporary rise in unemployment. This tradeoff is crucial for understanding the short-run effects of changes in taxes, government spending and monetary policy.

 Slembeck's "Ten Principles of Economics (as a Discipline)"

  
1 - Scarcity: Economists study situations where needs or wants exceed means. Therefore, people have to make choices. 

2 - Rationality is assumed to guide people's choices or decisions. They systematically gauge all pros (benefit or "utility") and cons ("cost") of all alternatives or options they are facing when deciding. 

3 - Preferences: People are equipped with fixed and given preferences that allow them to assign utilities to all options, and to choose the option that maximizes (net) utility. 

4 - Restrictions: People face constrains that they cannot change themselves, and thus have to take as given (such as budgets, input cost etc.). Maximization is always constriaint by restrictions.

Combining the first four points makes up for the "rational choice approach" of Neoclassical economics. 

5 - Opportunity Cost is induced by scarcity, and by the need to make choices. All choices always involve opportunity cost because deciding in favor of one option always means deciding against some other option(s). There are two main aspects of opportunity cost: 1) Utility maximizing choices induce opportunity cost to be minimal (static aspect). 2) Choices may be revised when opportunity cost rises (dynamic aspect). 

6 - The Economic Principle is the application of rationality to situations of scarcity: Minimize cost with regard to a given goal (e.g., level of utility) OR maximize utility for a given level of cost or input. Hence the "economic principle" frames situations as a minimizing or a maximizing problem, and allows to assess efficiency. Do not mix the two formulations! Applying the principle avoids wasting valuable resources.
 
7 - Efficiency of activities, rules, transactions or distributions is a basic theme in economic analysis. Efficiency is most often assessed either in terms of the economic principle (minimize cost or maximize utility) or the Pareto criterion (with regard to transactions and distributions). 

8 - Marginal Analysis is a typical way for economists to look at problems. They analyze decisions in terms of marginal benefits and marginal costs. Marginal thinking is rather uncommon among non-economists, however. 

9 - Equilibrium is a fundamental notion in economic analysis. Basic economic models deal with the comparison of two (or possibly more) equilibria (comparative statics). Economist think in terms of equilibria, which are situations where no one has an incentive to change his or her behavior. The Nash equilibrium is the most fundamental formulation of the concept of equilibrium as used in economics. 

10 - Game Theory is an approach to study situations of interdependence where people have incentives to think and behave strategically.
Download Slembeck's 10 Principles (in PDF)

[Source: http://www.slembeck.ch/principles.html]